OMAL

Burtsa

Ostirala 2013(e)ko otsailaren 1.a

Artikulu honen bertsio guztiak: [Español] [euskara]

Finantza-balioak salerosteko merkatu arautua, ahalik eta denborarik laburrenean ahalik eta etekinik handienak irabaztea helburu duena. Burtsako MERKATUETAN sozietate anonimoen akzioak negoziatzen dira, besteak beste. Akzio horiek enpresaren kapital sozialaren zati bat ordezkatzen dute. Akzioen merkatuaren eta ekonomia- eta finantza-globalizazioaren eraginez, burtsan kotizatzen duten enpresa mota horiek hazkunde azkarra izan dute. Beraz, ENPRESA TRANSNAZIONAL handiek egungo ekonomian duten eraginaren iturburuetako bat burtsa dugu.

Burtsa erakunde gisa XV. mendearen amaieran sortu zen, merkataritza-jarduerarik oparoenak zituzten Europako mendebaldeko hirietan. Hasierako finantza-transakzioak hiri merkatari haietan egin ziren. Lehen burtsa garrantzitsua Amsterdamekoa izan zen. Ekialdeko Indietako Holandar Konpainiak sortu zuen, 1602an. Espainian, Madrilgo burtsaren erregistro ofiziala 1831n gauzatu zen, eta, urte batzuk geroago, Bilboko (1890), Bartzelonako (1915) eta Valentziako (1980) burtsak sortu zituzten. Gaur egun, munduko burtsa-merkaturik ezagunena New Yorkekoa da, Wall Streetekoa.

Burtsa bakoitza sozietate batek zuzentzen du. Espainian, Bolsas y Mercados Españoles (BME) enpresari dagokio ardura hori. BME konpainiak ere burtsan kotizatzen du eta IBEX 35 indizeari loturik dago. 2012an, Espainiako Bankua, BBVA, Caixabank, Banco Financiero y de Ahorros (BFA, Bankiako akziodun maioritarioa) eta BNP Paribas BMEren akziodun maioritarioak ziren. BFA sozietateari dagokionez, gaur egun % 100 FROBek (Bankuak Berrantolatzeko Funtsak) kontrolatzen du. Erakunde gainbegiralearen lana ere oso garrantzitsua da. Merkatua araututa dagoenez, salerosketetan lege jakin batzuk bete eta betarazi behar dira, eta erakunde gainbegiralea arduratzen da zeregin horretaz, irregulartasunak atzemateko. Espainiako burtsen jarduerak Balore Merkatuaren Batzorde Nazionala (CNMV) deritzon agentzia publikoak behatzen ditu. CNMVren eraginkortasuna zalantzan dago, ordea, ez baita izan oso irregulartasun larri batzuez jabetzeko gai izan. Hona hemen hiru adibide: Gescartera kasua 2001ean, Martinsa-Fadesa enpresaren ordainketa-etendura 2008an eta, azkenik, finantza-krisi batean, hainbat aurrezki-kutxaren porrota burtsan kotizatzen hasi ondoren. Porrot-kasurik aipagarriena Bankiarena izan da. 2011ko uztailean, burtsan kotizatzen hasi zenean, akzio bakoitzaren prezioa 3,75 eurokoa zen; handik urtebetera, % 83 gutxiago balio zuen akzio bakoitzak (0,651 euro).

Transnazionalen akzioak, dibidenduak eta irabaziak

Burtsan kotizatzea oso erakargarria da ENPRESA TRANSNAZIONALENTZAT, finantza-gaitasuna areagotzeko aukera ematen dielako. Hainbat bide erabiltzen dituzte: konpainien akzioen balioa handitzea, akzio berriak jaulkitzea eta kredituak abantailazko baldintzetan lortzea. Gaur egun, kapital-zabalkuntzak egiteko joera ere ari da hedatzen. Kapital-zabalkuntzen bidez, akzioak jaulkitzen dira, enpresako akziodunek edo akziodun berriek eros ditzaten. Konpainiek diru-iturri hori merkatu globaleko enpresak erosteko erabili ohi dute gehienbat, gero eta eskualde, biztanle kopuru eta sektore gehiago berenganatzeko. Bi adibide garbi ekarriko ditugu gogora. 1999ko uztailean, Repsolek Espainiako burtsako historiako moneta-kapital zabalkuntzarik handienetakoa egin zuen, YPF enpresa argentinarra xurgatzeko. Bestetik, 2004ko azaroan, Santander Bankuak 13.358 milioi euro eskuratu zituen Abbey banku ingelesa erosteko egin zuen kapital-zabalkuntzaren bidez.

Korporazio transnazionalek mundu osoan hedatuz lortu nahi duten azken helburua ahalik eta gehien irabaztea da. Irabazi gehienak akziodunen artean banatzen dituzte, dibidenduak ordainduz. Urte batean, Telefónicak Espainiako enpresek inoiz izandako irabazirik handienak lortu zituen: 10.000 milioitik gora. Zenbateko horren % 70 akziodunen artean banatu zuen, dibidenduen bidez. Dirutza handiak irabaziz, burtsako MERKATUETAN hobeto kokatzen dira eta are finantzaketa gehiago eskura dezakete. Beraz, ez da harritzekoa finantzak hain garrantzitsuak izatea ekoizpen-ekonomian; horri guztiari FINANTZARIZAZIOA deritzo. Enpresaren jardueren plangintza burtsako balio-hazkundearen zerbitzura jartzen da. Esate baterako, Repsolek esparru berriak aurkitu dituela jakinarazi bezain laster, burtsa-kotizazioak gora egiten du, eta gorakadaren ondorioz irabazitako guztia edo zati bat akziodunen artean BANATZEN da. Aipatutako logikari jarraiki, enpresa bakoitzak akzio kopuru jakin bat berarentzat gordetzen du, “autozorroa” delakoa sortuz, akzioen balioaren gutxieneko kontrola bermatzeko. Akzio horiek zuzendaritzako kideei ematen zaizkie ORDAINSARI gisa. Adibidez, Botín sendiak Santander Bankuko kapitalaren % 0,77 dauka.

Enpresek elkarren akzioak ere salerosten dituzte, finantza-interesen arabera. Finantza-burbuila puri-purian zegoela, eraikuntzako multinazionalek energia-enpresa nagusiei akzio asko erosi zizkieten. ACS Unión Fenosan eta Iberdrolan sartu zen, Sacyr Repsolen eta Acciona Endesan. Akzioak erosiz, urte horietan izugarrizko gainbalioak lortu zituzten. Gainera, espekulazioaren burbuilak porrot egin zuenean, desinbertsioaren bidea hartu zuten, erositako akzioak salduz: FCCek Flightcare filiala saldu zuen, Repsolek petrolio-enpresako tituluen % 10 berrerosi zion Sacyr etxeari, ACSek Unión Fenosako akzioak salgai jarri zituen…

Kanpotik begiratuta, kapital-mugimenduen fluxuak gizartean eta ingurumenean inolako eraginik ez duela pentsa dezakegu, baina ez da horrela, oso lotura estuak baititu. Kaleratze masibo askoren iturburuak enpresen fusioak edo burtsaren interesak izan ohi dira. Era berean, mineralen, hidrokarburoen eta oinarrizko elikagaien burtsa-errebalorizazioa oso eragin kaltegarria ari da izaten egungo ingurumen-krisi larrian eta gizarte-arazoetan. Lehengai eta commodities horien burtsa-balioaren igoerak NEOESTRAKTIBISMOA bultzatu du Latinoamerikako, Afrikako eta Asiako herrialde eta eskualde askotan, eta, oso ekosistema baliotsuak suntsitzeaz gain, biztanleak beren lurraldeetatik kanporatzen eta ustiapenguneak militarizatzen ari dira.

IBEX 35 indizearen boterea

1986tik (Espainia Europar Batasunean sartu zenetik) 2010era arte, Espainiako burtsan kotizatzen zuen enpresa multzoaren guztizko burtsa-balioak gorakada ikaragarria izan zuen, euroaren ezarpenaren eta EBk sustatutako politika neoliberalen (hala nola, Maastrichteko eta Lisboako Itunen) eraginez, neurri handi batean. 2010eko guztizko balioa 1986koa baino hamahiru aldiz handiago zen. Batetik, erreforma neoliberalek estatuetako konpainiak PRIBATIZATZEKO prozesuari eman zioten bidea, eta prozesu horren eta enpresen arteko fusio eta erosketen ondorioz, Espainian egungo enpresa-bilbe handiak sortu dira. Bestetik, euroak finantza-MERKATUAK handitzeko aukera eman zuen. Espainiako enpresek konfiantza hartu eta kapital-zabalkuntzak egitea eta mailegu handiak eskatzea erabaki zuten, baina, azkenean, lortutako dirua Latinoamerikan hedatzeko erabili zuten.

Burtsako MERKATUETAKO finantza-aktiboen kopurua ezin konta ahalakoa denez, aktiboen salmenta errazteko, balorerik adierazgarrienak uztartzen dituzten indizeak eratu ohi dira. Espainian, indizerik garrantzitsuena IBEX 35 da. Espainiako lau burtsetan (ikus 3. taula) kotizatzen duten likideziarik handieneko 35 baloreek osatzen dute. Hautazko indize horren baitan, bankuen, energiaren eta uraren sektoreei dagokie burtsa-kapitalizaziorik handiena, akzio kopuruaren eta balio unitarioaren biderkaduraren arabera finkatua. Botere ekonomikoa gutxi batzuen esku dagoela are nabarmenago egiaztatzen da konpainien arteko akzio-partaidetza gurutzatuei erreparatuta: Caixabank Repsolen akzioen % 12,5en jabea da, eta Caixabanken eta Repsolen artean Gas Natural Fenosaren kapital sozialaren % 65 baino gehiago dute. Ildo berean, burtsan kotizatzen duten enpresa nagusien administrazio-kontseiluetako kideei dagokienez, 47 IBEX 35eko gutxienez bi konpainiatako kontseilariak dira. Isidro Fainé, Caixabankeko lehendakaria, Criteria, Telefónica, Repsol eta Abertis etxeetako kontseilaria da; Demetrio Carceller, Estrella Damm garagardo-enpresako lehendakaria, Sacyr eta Gas Natural konpainietako kontseilaria da; Pablo Isla, Inditex taldeko lehendakaria eta kontseilari delegatua, Telefónicako administrazio-kontseiluko bokala da.

Akzio partekatuen bidez elkarri lotuta dauden enpresen bilbeak lehia librearen teoria zalantzan jartzen du. Konpainia horietan zuzendaritza-postuak eta jabetzaren zati bat duten enpresariei merkatua kontrolatzea komeni zaie, noski. Beraz, enpresen jarduerei lotutako ekonomia-sektoreak menderatzen eta burtsa-eragiketen bidez finantzaketa gehiago eta irabazi handiagoak lortzen saiatzen dira, eta, bat eginik, enpresa-etekinik handienak lortzeko moduko ekonomia-politikak ezartzera behartzen dituzte gobernuak.

 


  • FERNÁNDEZ DURÁN, R. (2003): Capitalismo (financiero) global y guerra permanente. El dólar, Wall Street y la guerra contra Irak, Virus, Barcelona.
  • FERNÁNDEZ DURÁN, R. GONZÁLEZ, L. Y RICO, L. (2011): “El tinglado de la economía financiera”, Ecologista, nº 59.
  • HILDYARD, N. (2008): A (Crumbling) Wall of Money. Financial Bricolage, Derivatives and Power, The Corner House.
  • TORRES LÓPEZ, J. (2005): Toma el dinero y corre. La globalización neoliberal del dinero y las finanzas, Icaria, Barcelona.