Portada del sitio > Publicaciones > Artículos > Pobreza e dilemas da axuda ao desenvolvemento

Pobreza e dilemas da axuda ao desenvolvemento

Pedro Ramiro (IGADI Annual Report, 2012-2013)

Martes 9 de julio de 2013

Xa non é posible “seguir exportando tanta solidariedade”. As “circunstancias cambiaron” e os compromisos contra a pobreza deben reorientarse “cara o noso territorio”. Iso afirmaba en setembro do ano pasado o conselleiro de Xustiza e Benestar Social da Generalitat Valenciana, Jorge Caberei, para xustificar a decisión do seu goberno de poñer fin ás políticas de cooperación internacional. Seguindo unha liña parecida, tanto o goberno central como a gran maioría das administracións autonómicas e municipais do Estado español eliminaron ou reduciron drasticamente os seus orzamentos para axuda ao desenvolvemento en 2012. E as perspectivas para este ano van na mesma dirección: segundo denunciou a Coordinadora de ONG para o Desenvolvemento (CONGDE), aos 1.900 millóns de euros que se recortaron o pasado ano sumaránselle este outros 300 millóns máis. Con todo iso, a AOD española supón soamente o 0,2% da renda nacional bruta, o que nos retrotrae a niveis de principios da década dos noventa. “Foi un erro perseguir o 0,7%”, dixo agora o secretario de Estado de Cooperación e para Iberoamérica, Jesús Gracia.

Nestes tempos de crise financeira, reformas económicas, recortes sociais, eliminación de subvencións públicas e “doutrina do shock”, as institucións que nos gobernan están aplicando en Europa as mesmas políticas que se levaron a cabo nos países periféricos nas dúas últimas décadas do século XX. Mentres se inxectan orzamentos públicos millonarios ás empresas que durante todos estes anos beneficiáronse da falta de regulación do sistema económico, a crise é a escusa para avanzar con máis forza no desmantelamento do Estado do Benestar, a privatización dos bens comúns e a apertura de portas ao capital transnacional para que poida controlar cada vez máis cuestións que teñen que ver cos dereitos fundamentais da cidadanía. E a situación actual da cooperación para o desenvolvemento, como non podía ser doutro xeito, responde a esta lóxica. Por iso é polo que estamos asistindo a unha profunda reestruturación da arquitectura do sistema de axuda internacional, con vistas a reformular o papel que deben xogar, tanto no Norte como no Sur, os que se considera que son os principais actores sociais -grandes corporacións, Estados, organismos internacionais e organizacións da “sociedade civil”- no marco da chamada “loita contra a pobreza”.

En realidade, o crash global non fixo outra cousa que terminar de concretar un proceso, iniciado fai xa máis dunha década, no que o sector privado -é dicir, as empresas transnacionais- adquiriu un papel central como “axente de desenvolvemento” na axenda oficial da cooperación internacional. O enfoque do desenvolvemento humano e sostible, que durante os anos noventa foi predominante nos discursos globais sobre desenvolvemento, cedeu definitivamente o protagonismo ao paradigma do capitalismo inclusivo, un esquema de relación triangular entre as compañías multinacionais, as institucións públicas e as organizacións non gobernamentais de desenvolvemento co que trata de culminarse, dunha vez por todas, o proceso de mercantilización da cooperación ao desenvolvemento. Deste xeito, a gran empresa, o crecemento económico e as forzas do mercado se articulan como os alicerces básicos sobre os que deben sustentarse as actividades socioeconómicas de cara a combater a pobreza. Na era da pobreza 2.0, con todo, non pretenden atallarse as causas estruturais que promoven as desigualdades sociais e imposibilitan unha vida digna para a maioría da poboación mundial, senón que búscase xestionar e rendibilizar a pobreza de acordo aos criterios do mercado: beneficio, rendibilidade, retorno do investimento. [1]

“Xa é hora de que as corporacións multinacionais miren as súas estratexias de globalización a través das novas lentes do capitalismo inclusivo”, escribían fai dez anos os gurús neoliberais que chamaban ás grandes empresas a poñer os seus ollos no inmenso mercado que forman as dúas terceiras partes da humanidade que están fóra da sociedade de consumo. “As compañías cos recursos e a persistencia para competir na base da pirámide económica mundial terán como recompensa crecemento, beneficios e unha incalculable contribución á humanidade”, dicían entón. Hoxe, as corporacións transnacionais asumiron plenamente esta doutrina empresarial e puxeron en marcha unha variada gama de estratexias, actividades e técnicas que teñen como obxectivo que as persoas pobres que habitan nos países do Sur global incorpórense ao mercado mediante o consumo dos bens, servizos e produtos de consumo que fornecen estas mesmas empresas. “Responsabilidade social”, negocios inclusivos “na base da pirámide”, “inclusión financeira”, “alfabetización tecnolóxica” e, en definitiva, todas aquelas vías para lograr o acceso a novos nichos de mercado preséntanse coa xustificación de que van contribuír ao “desenvolvemento” e a “inclusión” das persoas pobres. Pero, como recalcou Evo Morales no último Cume Unión Europea-CELAC, “cando nos sometemos ao mercado hai problemas de pobreza; problemas económicos e sociais, e a pobreza segue crecendo”.

Ao mesmo tempo, nos países centrais tamén están aumentando os niveis de pobreza e desigualdade. E lonxe de empregar os recursos públicos en políticas económicas e sociais que puidesen poñer freo a esa situación, os nosos gobernantes non se saíron da ortodoxia neoliberal e emprenderon toda unha serie de contrarreformas que o único que van conseguir, á fin e ao cabo, é aumentar o empobrecemento de amplas capas da poboación. “Non é unha crise, é unha estafa”, berran os manifestantes que protestan pola privatización da sanidade, a educación e a auga. E é que, efectivamente, non hai outro nome mellor para explicar o feito de que os grandes capitais privados estean saíndo reforzados da crise mentres, pola contra, a maioría de homes e mulleres van perdendo emprego, vivenda, pensións e os dereitos sociais conquistados no último século. Nese sentido, a cooperación ao desenvolvemento está tendo o mesmo destino que todos os demais servizos públicos: a privatización e a mercantilización, con graves prexuízos para quen deberan ser os seus teóricos beneficiarios.

Como política pública de solidariedade internacional, a cooperación internacional para o desenvolvemento aparece practicamente como unha causa perdida. O goberno español fixo unha aposta decidida polo que podería denominarse “coherencia de políticas para o crecemento económico”: fomento da marca Espana, apoio á internacionalización das empresas españolas e “diplomacia económica”. En palabras do ministro García- Margallo, “os intereses de España no exterior son en gran medida intereses económicos e teñen ás empresas como protagonistas”. A cooperación, neste contexto, xa non xoga tanto o papel de lexitimación da política exterior do país donante como o viña facendo ata hai pouco: a súa principal función, nestes momentos, é contribuír a asegurar e ampliar a expansión dos negocios das grandes corporacións por todo o planeta. Por iso, a única forma de non perder ese sentido solidario que presidiu as actividades de moitas organizacións de cooperación internacional nas dúas últimas décadas é traballar, aquí e agora, na construción dunha axenda alternativa de desenvolvemento na que a cooperación solidaria enténdase como unha relación social e política igualitaria, articulada coas loitas e os movementos sociais emancipadores.


- IGADI Annual Report 2012-2013 (PDF; 1,2 MB) >>

Ver en línea : IGADI Annual Report, 2012-2013.


Notas

[1Estas ideas están amplamente desenvolvidas en: Miguel Romero y Pedro Ramiro, Pobreza 2.0. Empresas, estados y ONGD ante la privatización de la cooperación al desarrollo, Icaria, Barcelona, 2012.


¿Quién es usted?
Su mensaje

Para crear párrafos, deje simplemente líneas vacías.


Twitter

Vimeo >>

PNG - 5.3 KB